Relaties

In een psychologisch afhankelijke relatie is er geen sprake van keuze, en als gevolg daarvan zullen er binnen zo'n verbintenis altijd gevoelens van onbehagen en verontwaardiging bestaan.

Psychologisch onafhankelijk zijn houdt in anderen niet nodig hebben. Ik zeg niet: niet graag andere mensen om je heen hebben maar hen niet per se nodig hebben. Op hetzelfde ogenblik dat je iemand nodig hebt, word je kwetsbaar, een slaaf. Als degene die je nodig hebt, weggaat, of van gedachten verandert, of sterft, ben je tot immobiliteit, tot een zenuwinstorting, zelfs tot doodgaan gedoemd.

Maar de maatschappij leert ons psychologisch afhankelijk te zijn van een hele reeks mensen, te beginnen bij je ouders, en misschien ben je in veel belangrijke relaties nog steeds erg afhankelijk. Zolang je het gevoel hebt iets te moeten doen omdat het van je in die bepaalde relaties wordt verwacht en als er een gevoel van wrok ontstaat als je het doet en een gevoel van schuld als je het niet doet, dan kun je ervan op aan dat er in dit probleemgebied werk voor je aan de winkel is.

Afhankelijkheid elimineren begint bij je familie, met de manier waarop je ouders met je als kind zijn omgegaan en de manier waarop je nu met je eigen kinderen omspringt. Hoeveel psychologisch afhankelijke zinnen spoken vandaag de dag nog door je hoofd? En hoeveel daarvan dring je het je eigen kinderen op?

De afhankelijkheidsval in de opvoeding en in het gezin

Enkele jaren geleden bracht Walt Disney een schitterende film uit getiteld Bear Country. In de film werd een moederbeer en haar twee kinderen gevolgd gedurende de eerste twee levensmaanden van de jongen. Moeder Beer leerde de jongen hoe ze moesten jagen, vissen en in bomen klimmen. Ze leerde hen hoe ze zichzelf moesten beschermen wanneer er gevaar dreigde. Toen op een goede dag besloot de moederbeer, om haar eigen instinctieve redenen, dat het tijd was om te vertrekken. Ze dwong hen in een boom te klauteren en zonder zelfs maar een keertje om te kijken, ging ze weg. Voor altijd! In haar eigen berenogen had ze aan haar ouderlijke verplichtingen voldaan.

Ze probeerde hen niet te manipuleren, hen niet te dwingen om haar om de andere zondag te komen opzoeken. Ze beschuldigde hen er niet van ondankbaar te zijn en dreigde niet met een zenuwinzinking als ze haar zouden teleurstellen. Ze liet hen gewoon los. In het hele dierenrijk betekent ouderschap nakomelingen de bedrevenheden leren die nodig zijn om onafhankelijk te worden en dan weggaan. Bij ons mensen is het instinct nog hetzelfde, dat wil zeggen, onafhankelijk worden, maar de neurotische bezitsdrang en het je leven door je kinderen schijnt het te winnen. Het doel een kind opvoeden tot onafhankelijkheid is verdrongen door het idee een kind opvoeden om het vast te houden.

Wat wil jij voor je kinderen? Zou je graag zien dat ze een sterk gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen hadden, vrij van neuroses waren, zichzelf verwezenlijkten en gelukkig waren? Natuurlijk wil je dat. Maar hoe kun je aan een dergelijk resultaat meewerken? Alleen door zelf zo te zijn. Kinderen leren van het gedrag van hun voorbeelden. Als jij één en als schuldgevoelens bent en geen persoonlijke zelfvervulling kent, maar je kinderen voorhoudt anders te worden, dan verkoop je een ondeugdelijk product. Als jij lage eigendunk uitstraalt dan leer je de kinderen zelf ook die instelling te adopteren.

Duidelijker nog, als je je kinderen belangrijker acht dan jezelf, help je hen niet, je leert hen alleen anderen boven zichzelf te stellen en persoonlijk onvervuld een plaatsje te zoeken op de achterste rij.

Je kunt je kinderen geen zelfvertrouwen geven; ze moeten het verwerven doordat ze zien dat jij vol zelfvertrouwen door het leven gaat. Alleen door jezelf als de allerbelangrijkste persoon te behandelen en je niet altijd voor je kinderen op te offeren, zul je hen zelfvertrouwen en geloof in zichzelf leren. Als je een offeraar bent, vertoon je opofferend gedrag. En wat betekent opofferend gedrag? Anderen boven jezelf stellen, niet van jezelf houden, waardering zoeken en ander twijfelachtig gedrag. Hoewel iets voor anderen doen soms bewonderenswaardig is, leer je anderen, als het ten koste van jezelf gaat, hetzelfde gedrag dat niet anders dan tot wrokgevoelens kan leiden.

Een typisch huwelijk

De rode draad in de meeste huwelijken is er één van dominantie en onderwerping. Hoewel de rollen regelmatig kunnen worden omgedraaid, al naar gelang de verschillende huwelijkssituaties, blijft die draad niettemin aanwezig. De ene partner domineert de ander als hoeksteen van het verbond.

Voorbeeld:

Als ze trouwen is de man 23 en zijn vrouw 20. Hij heeft een iets betere opleiding genoten en heeft de prestigepositie van kostwinner verworven, terwijl de vrouw secretaresse is, op kantoor zit of misschien een beroep heeft waarin vrouwen overheersen, zoals in de verpleging of het onderwijs. De baan van de vrouw is mooi meegenomen en overbrugt de tijd tot ze moeder kan worden. Als ze vier jaar getrouwd zijn, hebben ze twee kinderen en de vrouw fungeert als vrouw en moeder. Haar rol is zorgen voor het huishouden, haar kinderen en haar man. Vanuit beroepsstandpunt gezien is haar werk dat van een dienstbode en psychologisch bevindt ze zich in een onderdanige positie. Het werk van haar man is veel belangrijker, voornamelijk omdat hij met zijn inkomsten het gezin kan onderhouden. Zijn succes wordt het succes van zijn vrouw en zijn sociale contacten worden hun vrienden. Hij krijgt thuis een hogere status en de rol van de vrouw is vaak het leven van hem zo aangenaam mogelijk te maken. De vrouw gebruikt het grootste gedeelte van de dag met de verzorging en omgang met de kinderen of ze praat met vrouwen in de buurt die zich in dezelfde psychologische positie bevinden.

Wanneer haar man moeilijkheden heeft op zijn werk, dan worden het haar moeilijkheden en over het algemeen genomen zal elke objectieve waarnemer zien dat er binnen deze regeling een dominant en een onderworpen lid is. De vrouw heeft een dergelijke relatie geaccepteerd en misschien gezocht omdat dit het enige is dat ze kent. Haar huwelijk is een afspiegeling van dat van haar ouders en andere bekenden die ze als opgroeiend meisje heeft gezien. En meestal is haar afhankelijkheid van haar ouders gewoon vervangen door die van haar man. De man op zijn beurt heeft een vrouw gezocht die meegaand en vriendelijk was en die het feit zou accepteren dat hij de kostwinner en het gezinshoofd was. En zo hebben beiden gekregen wat ze zochten, wat ze hun hele leven hadden beschouwd als het normale huwelijk.

Nadat ze vier of zeven jaar getrouwd zijn, ontstaat er een crisis.

De onderworpen partner voelt zich genomen, onbelangrijk en ontevreden omdat ze niets zinvols doet. De man spoort zijn vrouw aan meer zichzelf te zijn, meer voor zichzelf op te komen, van haar leven wat te maken en het zelfmedelijden overboord te zetten. Dit zijn de eerste boodschappen die in tegenspraak zijn met wat hij wilde toen hij trouwde.

"Als je wilt werken, waarom zoek je dan geen baan?" of "Ga wat leren." Hij spoort haar aan nieuwe wegen te zoeken en minder passief te zijn. Kortom om iets anders te worden dan wat hij trouwde, wat onderdanigheid en huiselijkheid was. De vrouw heeft tot nu toe altijd het gevoel gehad dat het haar schuld was als aan het geluk van haar man ook maar iets ontbrak.

"Wat heb ik verkeerd gedaan?" Als hij zich ongelukkig of gefrustreerd voelt, heeft ze het idee dat ze tekort is geschoten of dat ze niet meer zo aantrekkelijk is als vroeger. De onderworpen partner gaat te rade bij haar eigen onderdanige gedachtegang en denkt dat alle problemen van haar man in haar eigen ik zetelen.

In deze periode van het huwelijk wordt de man in beslag genomen door promoties, sociale contacten en beroepswedijver. Hij maakt carriëre en een huilerige vrouw is iets wat hij niet kan en wil verdragen. Omdat hij zoveel gelegenheid heeft om met veel verschillende mensen om te gaan (iets wat zijn onderworpen partner wordt geweigerd) verandert hij. Hij laat zich nog meer gelden, is nog veeleisender en intoleranter geworden voor de zwakheid van anderen, inclusief die van zijn gezinsleden. Vandaar zijn vermaningen "beheers je toch" aan zijn onderworpen vrouw. Dit is ook de tijd dat de man seksuele avontuurtjes buiten het huwelijk kan gaan zoeken. Hij heeft ruimschoots de gelegenheid om het gezelschap van interessantere vrouwen te zoeken. Soms onderneemt de onderworpen partner zelf experimenten. Ze doet wat vrijwilligerswerk, volgt een cursus, gaat in therapie, heeft zelf een verhouding, activiteiten waarvan de meeste enthousiast door de man worden aangemoedigd.

Misschien begint de onderworpen partner nieuw inzicht in haar gedrag te krijgen. Ze gaat haar onderdanigheid zien als iets waarvoor ze heel haar leven heeft gekozen, niet alleen in haar huwelijk.

Haar waardering zoekend gedrag is daar één van de oorzaken van geweest en ze gaat nu werken aan grotere eigen verantwoordelijkheid door alle afhankelijkheid uit haar wereld te bannen, waaronder de afhankelijkheid van haar ouders, haar man, haar vrienden en zelfs haar kinderen. Ze neemt wellicht een baan, gaat eigen vrienden krijgen. Ze begint zich te verzetten tegen haar dominerende echtgenoot en weigert nog langer misbruik van zich te laten maken, wat sinds ze trouwden haar lot was geweest. Ze eist gelijkheid en stelt zich er niet meer tevreden mee te wachten tot het haar wordt verleend. Ze neemt het. Ze staat erop dat de huishoudelijke taken worden verdeeld, waaronder ook de zorg voor de kinderen.

De nieuwe onafhankelijkheid en de verschuiving van extern naar intern denken bij de vrouw wordt door de man niet gemakkelijk geaccepteerd. Hij voelt zich bedreigd. Vrees bekruipt hem in een tijd dat hij die allerminst gebruiken kan. Het laatste waar hij behoefte aan heeft, is een opstandige vrouw, hoewel hij haar aangemoedigd heeft zelfstandiger op te treden en te denken. Hij had niet verwacht daarmee een monster in huis te halen, zeker niet één die zijn eigen gevestigde suprematie zou bedreigen. Hij reageert misschien met een zware dosis dominantie, waarmee hij in het verleden altijd zijn onderdanige partner op haar plaats wist te houden. Het absurde van gaan werken wanneer ze praktisch al haar salaris moet uitgeven aan de babysit wordt breed uitgemeten. Hij wijst haar erop dat haar idee van ongelijkwaardigheid onzinnig is. In feite is ze bevoorrecht. "Jij hoeft niet te werken, jouw kostje is gekocht, het enige wat jij hebt te doen is zorgen voor het huishouden en een goede moeder voor je kinderen zijn.' Hij probeert het met schuld. "De kinderen zullen eronder lijden."

"Ik kan al die problemen er niet bij hebben." Misschien dreigt hij haar met een scheiding, of als laatste redmiddel, zelfmoord. Vaak heeft hij succes. De vrouw zegt tegen zichzelf: "Oei, bijna had ik alles verknoeid," en schikt zich weer in haar onderdanige rol. De zware dosis dominantie was bedoeld om haar aan haar plaats te herinneren. Maar als ze weigert de aftocht te blazen, kan het huwelijk zelf in gevaar komen. Hoe het ook zij, ze zitten midden in een crisis.

Als de vrouw doorgaat haar onderworpenheid te vervangen door zelfvertrouwen, kan de man die hoe dan ook iemand overheersen moet, haar voor een jongere vrouw verlaten die ontzag voor hem zal hebben en dus tegen hem zal opkijken zodat ze een snoezig pronkstukje kan worden. Het huwelijk kan de crisis echter overleven, en dan kan een interessante verschuiving plaatsvinden. De draad van dominantie en onderworpenheid loopt nog steeds door het huwelijk. Het is het enige soort huwelijk dat de partners kennen. Vaak zal nu de man de onderdanige rol op zich nemen uit angst iets te verliezen waar hij van houdt, of waar hij op zijn minst afhankelijk van is. Hij blijft meer thuis en trekt meer met de kinderen op (uit schuldgevoel door vroegere verwaarlozing) en zegt dingen als 'Je hebt me niet meer nodig", of 'Je bent zo veranderd, je bent het meisje niet meer met wie ik ben getrouwd en ik betwijfel of ik je zo wel mag."

Hij is wat onderdaniger geworden. Hij kan zwaar gaan drinken en zich dompelen in zelfbeklag om zijn vrouw te manipuleren of om zijn verloren suprematie te heroveren. Zijn vrouw heeft nu een beroep, maakt misschien carriëre; ze heeft haar eigen vriendenkring en ontwikkelt eigen interesses buiten het gezin om. Misschien heeft ze een verhouding als een wraakzuchtige uitdaging. Het doet haar goed eindelijk voor haar prestaties waardering en complimenten te ontvangen. Maar de draad is er nog en een crisis blijft dreigen. Zolang de ene partner belangrijker moet zijn dan de ander of de angst voor een scheiding het tweetal samenbindt, is afhankelijkheid nog steeds de hoeksteen van de verbintenis. De dominante partner, of het nu de man of de vrouw is, is niet tevreden met een slaaf als partner.

Het huwelijk kan in wettelijke zin blijven bestaan maar alle liefde of communicatie tussen de twee partners is vernietigd. Een scheiding is hiervan het logische gevolg, zo niet dan beginnen twee mensen binnen het huwelijk ieder hun eigen weg te gaan. Gen seks, een afzonderlijke slaapkamer, een communicatiepatroon gebaseerd op wederzijds vernederen, in plaats van op begrip.

Een ander oplossing is ook mogelijk, als beide partners besluiten zichzelf en hun relatie eens grondig door te lichten. Als beiden hun probleemgebieden willen opruimen en elkaar zo willen liefhebben dat de ander zijn eigen persoonlijke vervulling kan kiezen, dan kunnen zij en het huwelijk groeien. Wanneer twee mensen zelfvertrouwen hebben en zoveel om elkaar geven dat ze eerder streven naar onafhankelijkheid dan afhankelijkheid en wanneer ze tegelijkertijd het geluk met een geliefd persoon willen delen, kan het huwelijk opwindende vooruitzichten bieden. Maar wanneer twee mensen proberen in een eenheid op te gaan, of wanneer de één de ander op welke manier dan ook probeert te domineren, dan zal die vonk die we allemaal hebben, opvlammen en vurig strijden voor een van de grootste menselijke behoeften, onafhankelijkheid.

De lange duur van een huwelijk hoeft niet op succes te wijzen. Veel mensen blijven getrouwd uit vrees voor het onbekende, of uit passiviteit, of gewoon omdat het zo hoort. In een succesvol huwelijk, een huwelijk waarin beide partners oprecht van elkaar houden, is elk bereid de ander in zijn keuze vrij te laten zonder het te willen domineren. Er is niet die voortdurende ruzie die denken en spreken voor de andere partner nu eenmaal meebrengt, en er wordt niet geëist dat de ander doet wat er van hem wordt verwacht.

Afhankelijkheid is de slang in het paradijs van een gelukkig huwelijk. Het creeert patronen van dominantie en onderwerping en vernietigt uiteindelijk de relaties. Afhankelijkheid binnen het huwelijk kan worden weggewerkt, maar het zal nooit een gemakkelijk karwei zijn omdat macht op het spel staat, en slechts weinigen willen die zonder strijd opgeven. Afhankelijkheid, en dat is ook een belangrijk punt, moet niet met liefde worden verward. Wat afstand scheppen in het samenzijn, verstevigt ironisch genoeg het huwelijk.

Je wordt behandeld zoals je anderen leert jou te behandelen ...

Afhankelijkheid is niet iets dat gewoon ontstaat wanneer je met dominerende mensen hebt te maken. Het is een keuze zoals al het gedrag in probleemgebieden. Je leert andere mensen je te domineren en je te behandelen zoals je altijd wordt behandeld. Er zijn veel methodes om het dominerende proces in stand te houden maar ze worden alleen herhaald als ze werken.

Ze werken als ze je in het gareel houden en in een afhankelijke positie in de relatie. Hier volgen enkele veel voorkomende strategieën om de dominantiedraad in het huwelijk te blijven behouden.

Strategieën:

Stem verheffen

Zoals schreeuwen en tieren. Als je een zachtaardig iemand bent die liever heeft dat alles rustig en gladjes verloopt, kun je hiermee in het gareel worden gehouden.

Dreigend gedrag

Zoals: "Ik blijf hier niet, ik ga scheiden."

Op schuldgevoelens werken

"Je had er het recht niet toe." "Ik begrijp niet hoe je dat hebt kunnen doen." Als schuld je tere punt is dan kan je met dergelijke zinnen 'onderworpen' worden gehouden.

Het gebruik maken van woede en explosief gedrag

Zoals smijten met deuren, vloeken, gooien met voorwerpen.

De truc met lichamelijke kwaaltjes

Een hartaanval krijgen, hoofdpijn, een aanval van spit of noem maar op wanneer de ene partner niet doet wat de ander van hem verlangt. Je kunt hierdoor gemanipuleerd worden als je je partner hebt geleerd dat je jezelf naar wens gedraagt als hij of zij ziek wordt.

De behandeling met stilte

Niet praten en weloverwogen pruilen zijn prima strategieën die de ene partner kan gebruiken om de ander in het gewenste gedrag te manoeuvreren.

De huiltruc

waarmee je met tranen de ander een schuldig gevoel kunt geven.

De vertrekscene

Opstaan en de deur uitlopen is een goede manier om een partner uit of in een bepaald gedrag te manipuleren.

"Je houdt niet van me", of: "Je begrijpt me niet,"

als list om je zin te krijgen en de afhankelijkheid in de relatie in stand te houden.

De zelfmoordintrige

'Als je niet doet wat ik wil, dan maak ik me van kant," of: "Als je me in de steek laat, maak ik er een eind aan."

Alle hierboven beschreven stratiegieën zijn methodes die de andere partner in de gewenste rol in het huwelijk te houden. Ze worden in stelling gebracht als ze werken.

Als een partner weigert zich erdoor te laten manipuleren, zal de ander ze niet blijven gebruiken. Alleen als de ene partner gevoelig is voor deze trucs zal de ander de gewoonte krijgen ze te gebruiken. Als je het gewenste onderdanige gedrag vertoont, leer je de ander wat hij met je kan doen.

Als er met je gesold wordt, heb je 'sol maar met me' signalen uitgezonden.

Je kunt anderen leren je te behandelen zoals je behandeld wilt worden. Het zal tijd en moeite kosten omdat het veel tijd heeft gekost om anderen te leren hoe je tot nu toe behandeld wilde worden.

Maar je kunt die verandering bewerkstelligen of het nu gaat om je baan, je familie, een restaurant, een bus of waar je ook onheus werd behandeld. Begin je, in plaats van te zeggen: "Waarom word ik niet beter behandeld?" af te vragen: "Wat doe ik dat ik anderen leer me zo te behandelen?" Richt de schijnwerper op jezelf en begin die reacties te veranderen.

Afhankelijkheid en onafhankelijkheid kwekend gedrag

Je niet in staat voelen het nest uit te vliegen of het verlaten met nare gevoelens bij beide partijen.

Je verplicht voelen iemand te bezoeken, op te bellen, te amuseren, te rijden en dergelijke.

Voor alles toestemming vragen aan je partner, inclusief permissie vragen bij het uitgeven van geld, iets te mogen zeggen, of toestemming vragen om de auto te mogen gebruiken.

Inbreuk maken op de privacy van kinderen zoals kasten doorzoeken, privé-correspondentie lezen en dergelijke.

Zinnen als: "Ik kan hem nooit vertellen hoe ik dat vind, hij zou dat beslist niet op prijs stellen."

Depressief en immobiel worden na de dood van iemand van wie je houdt.

Je gebonden voelen aan een bepaalde baan en nooit ergens anders solliciteren.

Bepaalde verwachtingen hebben hoe een partner, ouder of een kind behoort te zijn.

In verlegenheid raken door het gedrag van een kind, partner of ouder, alsof wat zij zijn een deel van jou is.

Je hele leven je blijven bekwamen voor één baan. Nooit dat leren inruilen voor zelfvertrouwen.

Gekwetst zijn door wat anderen zeggen, voelen, denken of doen.

Je alleen maar gelukkig of succesvol voelen als je partner zich zo voelt.

Bevelen van iemand aannemen.

Toestaan dat iemand anders beslissingen voor je neemt, of altijd advies vragen voor je beslist.

"Je bent me een tegenprestatie verschuldigd want kijk eens wat ik voor je gedaan heb." De verplichtingen die gepaard gaan met afhankelijk zijn.

Iets niet doen onder de ogen van je vader/of moeder of ander dominant persoon omdat ze het niet zullen goedkeuren. In hun gezelschap niet roken, drinken, vloeken, ijs met slagroom eten enzovoort, om je onderdanige rol.

Je eigen leven opgeven wanneer een dierbare overlijdt of ernstig ziek wordt.

Bij een dominant persoon voorzichtig je woorden kiezen, zodat hij niet kwaad op je wordt.

Voortdurend liegen over je eigen gedrag en de waarheid verdraaien zodat ze niet boos op je worden.

De psychologische compensatie van afhankelijkheid

De redenen om vast te blijven houden aan dit jezelf kleinerende gedrag zijn niet erg gecompliceerd. Je kent misschien de voordelen van afhankelijk zijn, maar weet je ook hoe destructief ze zijn? Afhankelijkheid kan onschadelijk lijken maar het is de vijand van alle geluk en persoonlijke vervulling.

Hier volgen de algemene voordelen van het jezelf in een afhankelijke positie houden:

Door afhankelijk te zijn kun je jezelf door anderen als een klein kind in bescherming laten nemen en dat geeft je het voordeel niet verantwoordelijk te hoeven zijn voor je eigen gedrag.

Door afhankelijk te blijven, kun je anderen de schuld van je tekortkomingen geven.

Als je afhankelijk van anderen bent, hoef je niet aan het moeizame karwei te beginnen en ontloop je dus de risico's jezelf te veranderen. Je vertrouwt rustig op anderen die de verantwoordelijkheid van jou willen overnemen.

Je kunt met jezelf zijn ingenomen omdat je het anderen naar de zin maakt. Je hebt geleerd dat je een goede jongen/meisje bent als je mama behaagt en nu manipuleren vele symbolische mamma's je.

Je kunt schuldgevoelens vermijden die je bekruipen als je jezelf meer laat gelden. Het is gemakkelijker je te schikken dan te leren schuldgevoelens te elimineren.

Je hoeft zelf niet te kiezen of beslissingen te nemen. Je voegt je naar de ouder, partner of het individu waar je afhankelijk van bent. Zolang jij denkt wat zij denken of voelt wat zij voelen, hoef je niet aan het moeizame werk te beginnen uit te zoeken wat jijzelf denkt of voelt.

Het is hoe dan ook, veel gemakkelijker om een volgeling dan een leider te zijn. Je kunt doen wat je gezegd wordt en moeilijkheden uit de weg gaan, ook al houd je niet van het gevoel een volgeling te zijn. Het is altijd nog eenvoudiger dan al die risico's op je te nemen die jezelf zijn kan meebrengen. Afhankelijkheid is zo onaangenaam omdat je er in de verste verte geen gezond, onafhankelijk functionerend mens door wordt. Maar het is gemakkelijker, dat wel.

Een plan om jezelf van afhankelijkheid te bevrijden

Stel je eigen onafhankelijkheidsverklaring op waarin je voor jezelf neerlegt hoe je in alle relaties wilt functioneren, compromissen zijn niet bij voorbaat uitgesloten, wel elke vorm van manipulatie. "Ik" stel hierbij vast dat ik ter perfectionering van mijn relaties, enzovoort.

Praat met iedereen van wie je het gevoel hebt psychologisch afhankelijk te zijn. Zet uiteen wat je bereiken wilt met onafhankelijk functioneren en hoe je jezelf voelt wanneer je iets als een soort verplichting doet. Dit is een uitstekende strategie om het balletje aan het rollen te brengen omdat de ander zich er misschien niet eens van bewust is hoe het is de onderdanige dienaar te zijn.

Bedenk kernachtige zinnen waarmee je jezelf tegen dominante figuren in je omgeving gaat verweren. Probeer een schot voor de boeg als: "Nee, daar heb ik geen zin in", en bekijk de reactie op jouw reactie.

Voer een gesprek met je dominante partner op een tijd dat je jezelf niet bedreigd voelt. Vertel in dat gesprek dat je jezelf soms gemanipuleerd en onderworpen voelt en dat je graag een teken wilt afspreken om hem/haar te laten weten hoe je jezelf voelt als een dergelijke situatie zich weer voordoet.