Verdedigingsmechanismen- Welke zijn er?

Onze ontwikkeling als mens in het op aarde komen kan in meerdere of in mindere mate harmonisch verlopen. De vraag is telkens: Is er voldoende veiligheid, warmte, support? Doorgaans is er voor ieder van ons wel ergens een tekort opgetreden. We ervaren dat de buitenwereld onvoldoende op ons is afgestemd en dat is voor het kind bijzonder pijnlijk. Als reactie op de pijn ontwikkelen we dan ook één of meerdere verdedigingsmechanismen – een masker – waarmee we weg kunnen van de pijnlijke ervaringen.

Tegelijkertijd echter raken we daardoor vervreemd van onszelf. We laten alleen ons masker zien, een buitenkant, zodat we ons kunnen handhaven in een wereld die we als pijnlijk of soms zelfs als vijandig ervaren. Zo verliezen we tegelijkertijd het contact met ons diepste Zelf, onze essentie.

De verschillende verdedigingsstrategieën zijn te omschrijven als 'karakterstijlen', een term die stamt uit de lichaamsgeoriënteerde psychotherapie. Een 'karakterstijl' is een manier van overleven die het kind zichzelf aanleert binnen een omgeving die niet beantwoord aan de elementaire behoeften van het kind. Zo heeft het kind in de eerste fase van zijn bestaan, al beginnend in de baarmoeder, veel veiligheid nodig. Als die veiligheid ontbreekt, kan het kind niet goed op aarde komen en blijft het psychologisch steken in een diepe angst. Het lichaam neigt naar fragmentatie, het lijkt niet een geheel te zijn, maar bestaat uit delen die los van elkaar functioneren. Het verdedigingsmechanisme bestaat voor een groot deel uit 'niet hier willen zijn'. En zo kan het kind zich handhaven in een wereld die als onveilig wordt ervaren.

Een verdedigingsmechanisme kun je vergelijken met een auto zonder schokdempers. Je voelt letterlijk iedere hobbel die je neemt. Een schokdemper verzacht die oneffenheden en laat je langzaam wennen aan een hobbelige weg. Dat is ook precies wat ons verdedigingsmechanisme doet. Het fungeert als een schokdemper voor emoties waarmee we geconfronteerd worden. Dus: wanneer je in een ongewenste gedachte, een teleurstelling of een ongewenst gevoel terecht komt, beschermt het verdedigingsmechanisme je daartegen.

Het verdedigingsmechanisme is bij veel mensen enorm sterk. Het is zo belangrijk, dat zij daardoor niet meer bij hun kern kunnen komen. Ze weten niet meer wie ze zijn, want het verdedigingsmechanisme weerhoudt hen om bij hun ware gevoelens te komen. Door dit mechanisme ben je je niet bewust van je motivaties en fixaties. Het ligt als een schil rond je ware gevoelens. Kun je deze schil afpellen, dan kun je te weten komen wie je in werkelijkheid bent, wat je sterke en zwakke kanten zijn en wat je kunt doen om ze te verbeteren.

Het verdedigingsmechanisme zorgt ervoor dat we onze donkere kant vermijden. We willen er niet mee geconfronteerd worden. Door dit mechanisme verdring je iets wat je niet wilt weten of voelen. Je blijft daardoor in een soort trance. Het is belangrijk je eigen verdedigingsmechanisme te ontdekken, dan kun je het ook doorbreken.

Verdedigingsmechanismen kennen wij allemaal en gebruiken wij allemaal in meer of mindere mate. Wij mensen willen onszelf beschermen tegen pijn, angst, schaamte, schuld en traumatische ervaringen en hebben daarvoor in de loop van ons leven onszelf vele verdedigingsmechanismen aangeleerd.

Freud was een van de eersten die eind 19e eeuw naar de invloed van verdedigingsmechanismen is gaan kijken en hij beschreef dat mensen geneigd zijn om pijnlijke en beschamende gevoelens en gedachten te verdringen. In de huidige psychologie is het algemeen bekend dat mensen zich gedurende hun leven verdedigingsmechanismen aanleren en deze geneigd zijn in te zetten wanneer situaties moeilijk, confronterend of pijnlijk zijn.

Die verdedigingsmechanismen kunnen in eerste instantie helpend lijken. Ze helpen iemand om te overleven, om zich staande te houden in heftige situaties, en om om te gaan met pijn, angst en kwetsbaarheid. Maar vaak creëren deze mechanismen op den duur meer problemen dan dat het wat oplost. Het werkelijke onderliggende probleem wordt namelijk niet aangepakt. Feitelijk wordt de waarheid ontvlucht, en de verantwoordelijkheid om het probleem aan te pakken ontlopen.

Het afbreken van deze verdedigingsmechanismen is meestal niet zo makkelijk. Vooral niet als je jarenlang gebruik hebt gemaakt van bepaalde mechanismen, dan is het een hardnekkige gewoonte geworden. Bovendien, als je bepaalde verdedigingsmechanismen niet meer gebruikt, dan komt het onderliggende naar boven, en dat kan moeilijk, pijnlijk, confronterend en beangstigend zijn, en ertoe leiden dat je toch weer je toevlucht wilt nemen tot die verdedigingsmechanismen.

Toch is het uiteindelijk waard om je verdedigingsmechanismen af te breken. Uiteindelijk zal je er beter uitkomen als je het onderliggende probleem, of de onderliggende emoties, gaat erkennen en de ruimte geeft. Dan pas is werkelijke verandering en herstel mogelijk. Die verdedigingsmechanismen zijn een soort van symptoombestrijding, de werkelijke genezing komt pas als je het onderliggende gaat aanpakken.

Het is in dit proces noodzakelijk dat je bij jezelf gaat herkennen én erkennen welke verdedigingsmechanismen je vooral gebruikt.

Alle verdedigingsmechanismen op een rijtje.

(theorieën, stromen en richtingen)

Analyseren

Poging om de oorzaak van je falen uit te leggen, omdat je denkt dat dat het probleem oplost. "Ik heb lang en diep nagedacht over het probleem en ik denk dat het gekomen is doordat ik teveel geweld op tv heb gezien"

Rationaliseren

Moeilijke situaties of de waarheid ontlopen door het als het ware weg te redeneren en daarmee je verstoppen voor de werkelijkheid. Bijvoorbeeld: "Het was niet slecht bedoeld, ze hebben hun best gedaan".

Intellectualisatie

Vermijding van onbewuste conflicten

door overmaat van intellectuele woordenschat,

gedachten of kennis.

"Het huidige onderzoek van dr. die en die van die en die universiteit laat zien dat de reden dat mensen zo depressief worden komt doordat er een chemische inbalans is"

Verklaren

Probleem zeer gedetailleerd verklaren in de hoop dat dit het probleem oplost.

Uitdagen

Anderen uitdagen om te bewijzen dat je fout zit. "Laat me dan maar eens zien waar er in de bijbel staat dat je niet mag blowen'

Discussiëren

Geschilpunt op tafel leggen om de ander af te leiden. "Mijn idee is dat ... denk je niet dat ik gelijk heb?" (terwijl je heel goed weet dat hij/zij niet ermee eens is)

Manipulatie

Proberen indirect een ander de schuld te geven voor je moeilijkheden en dan die ander zover krijgen dat hij het voor jou in orde brengt. "Aals jij stopt met al dat vette voedsel mee naar huis te nemen, dan ga ik op dieet."

Beschuldigen

De schuld voor jouw problemen op iemand anders leggen. "Ik zou een goede echtgenoot kunnen zijn, als mijn vrouw niet zo deed ... het komt allemaal door haar"

Bedreiging

Agressie en bedreiging gebruiken om niet met een bepaalde zaak geconfronteerd te worden "begin nooit meer over dat onderwerp of anders zal ik je wel laten wensen dat je het nooit had gedaan!"

Liegen

Leugen om je fouten te verbergen. "Nee ik reed niet te hard."

Schreeuwen

Gebruik maken van een luide stem om de situatie onder controle te krijgen. "Vertel mij niet om stil te zijn! Ik zeg wat ik wil zeggen!"

Boosheid

Gebruik van uiting van boosheid (stemgeluid, vloeken, gezichtsuitdrukking, lichaamstaal, agressie, geweld)om controle over de situatie te houden (woede aanval)

Stilte

Stilte gebruiken om niet over het probleem te hoeven praten. Gewoon niks zeggen.

Fantasie

Gebruik van dagdromen of je verbeelding om te ontsnappen aan de realiteit in een fictieve wereld van succes en plezier.

Humor

Grap maken van een pijnlijke situatie. Lachen om angst of pijn te verbergen. "Het was maar een geintje. Ik plaagde maar wat"

Vermijding

Je richt je op andere zaken om maar niet met je probleem bezig te hoeven zijn. Bijvoorbeeld steeds over een ander onderwerp beginnen zodra je probleem ter sprake komt.

Terugtrekken

Jezelf uit de situatie trekken "Ik kan hier niet meer tegen, ik ga weg". Bijvoorbeeld de hele dag gaan winkelen om maar niet thuis bij je partner te hoeven zijn.

Bevragen

De ander bestoken met vragen zodat hij niet begint over datgene wat bedreigend voor je is.

Compliance

Toegeven aan de wensen van een ander om conflict te vermijden. "Oke, ik zal alles doen wat jij wilt"

Verschuiving van gevoelens

Als je je gevoelens niet rechtstreeks durft te uiten, kun je een vervanger zoeken op wie de gevoelens geuit worden. Bijvoorbeeld: boosheid vanuit het werk wordt geuit op het gezin.

Projectie

Je projecteert je eigen gevoelens of gedachten, die je voor jezelf wegstopt, op een ander. Vaak veroordelend, bijvoorbeeld: "ik zou zoiets nooit doen, jij zult je wel schuldig voelen"

Vervorming

Vervormen van de werkelijkheid om het meer aanvaardbaar te maken. "Agent, ik probeerde echt alleen maar om met het andere verkeer mee te rijden"

Reactievervorming

Precies het tegenovergestelde doen van wat je voelt of wilt. Bijvoorbeeld: je bent woedend op iemand maar durft dat tegenover jezelf en de ander niet te bekennen, en dus ben je juist heel vriendelijk tegen die persoon. Of een drugsverslaafde die meedoet aan een anti-drugs campagne

Substitutie

Je richt je aandacht op minder belangrijke zaken om je niet bezig te hoeven houden met een probleem dat pijnlijk is. Bijvoorbeeld je heel druk maken om een situatie op je werk, terwijl het werkelijke probleem is dat je huwelijk een grote puinhoop is.

Somatisatie

Onbewuste omzetting van een sterke negatieve emotie in een lichamelijke klachten of ziekte.

Verontschuldigen

Gebruik van logische excuses die aanvaardbaar lijken om zo een bepaald onderwerp te kunnen vermijden. "Ik denk dat je iemand anders kan vinden die meer geschikt zou zijn voor deze taak"

Zelfverontschuldiging

Je praat je gedrag goed. Je gebruikt euphemismen om je verantwoordelijkheid niet onder ogen te hoeven zien: je praat niet over een ongeboren baby, maar over een dode foetus. Je geeft anderen de schuld van je eigen gedrag.

Compensatie

Uitblinken op een bepaald gebied om je zwakte op een ander gebied te bedekken. "Ik weet wel dat ik niet zo goed ben in wiskunde, maar ik ben echt heel goed in Engels" Of: je gedraagt je extra zorgzaam en lief, want je voelt je een mislukkeling. Je voelt je onzeker en verlegen, maar je uit je extra assertief.

Bagatelliseren

Poging het probleem kleiner te maken dan het is. "Het was maar een onenight stand, het gebeurde alleen maar die ene keer"

Zelfmisleiding

Misleidend denken, vaak in woorden uitgesproken "Ik heb geen hulp van anderen nodig. Ik zou kunnen stoppen met drinken wanneer ik wil"

Ontkenning

Je problemen of nare gebeurtenissen ontkennen. Bijvoorbeeld iemand die zijn partner verliest, kan doorleven alsof de ander nog leeft, nog eten voor de ander koken e.d.

Suppressie

Bewust wegdrukken van ongewilde gedachten en gevoelens. "Ik wil die hele ervaring gewoon vergeten"

Repressie

Onbewust wegdrukken van ongewilde gedachten en gevoelens. "Ik kan me niet herinneren hoe ik me voelde toen ik dat meemaakte, ik voel gewoon niks erbij"

Regressie

Terugkeren naar een kinderlijker stadium en afhankelijker gedrag, om weg te vluchten voor de verantwoordelijkheden van de volwassenheid.