Tijd voor de ziel

Het belangrijkste deel van zingeving ligt niet in de omstandigheden maar in de persoon die een gegeven situatie interpreteert, bewerkt en evalueert. Mensen die een menslievend,onbaatzuchtig of zelfoverstijgende betekenis geven aan het leven, ervaren meer levensvoldoening dan diegenen die het persoonlijke genot laten voorgaan.

Beoefenaars van spiritualiteit zijn al eeuwenlang over de hele wereld een bron van inspiratie voor mensen die op zoek zijn naar een zinvol leven. Een aantal tijdloze kerninzichten van die spiritualiteit zijn nu ook gaan dagen in de wereld van de psychotherapie.

Een subtielere werkelijkheid

Er is de alledaagse werkelijkheid die we waarnemen via de zin­tuigen. Die is te objectiveren en wordt ook bestudeerd in wetenschappen als natuurkunde en biologie. Maar doorheen die waarneem­bare verschijnselen manifesteert zich een subtielere werkelijkheid: de wereld van het bewustzijn, het spirituele, de Geest of Tau - een niet-zichtbare werkelijkheid die het menselijk leven fundamenteel doordringt. Die transcendente (bovennatuurlijk) werkelijkheid is alleen indirect te kennen, door bespiegeling, innerlijke reflec­tie, intuïtie en verbeelding.

Dat bewustzijn van een transcendente werkelijkheid heeft te maken met een van de moeilijkste onder­werpen uit de filosofie. Al in de metafoor van de grot van Plato blijft onder slech­te omstandigheden de ziel gevangen in de grot, afgesneden van de bron van licht.

In de lijn van die metafoor zou de taak van een spiritueel georiënteerde psychotherapie kunnen zijn: de mens te bevrijden uit de ketens in de grot en de mogelijkheid bieden zich open te stellen voor de stralen van de zon buiten de grot. Mensen kunnen in spiri­tueel georiënteerde psychotherapie leren om hun beleving dieper te doorvoelen en de subtielere dimensie van de ervaring te verkennen met behulp van innerlijke reflectie. Dat is een verruimende ervaring waarbij je ook de œgeestkracht vindt om je leven richting te geven. Het zet je op het spoor van het transcendente, wat buiten het bereik van de zintui­gen en het menselijke begripsvermogen valt.

De ziel

Het transcendente bewustzijn van de mens wordt aangeduid met termen zoals ziel, Goddelijke vonk, Spirit, Boeddha, het Zelf ... Die termen verwijzen niet naar een aanwijsbare entiteit, maar naar bepaalde ervaringen, naar een onzichtbaar organiserend en vormgevend principe in het individuele leven. Voor de psychotherapie is het in ere herstellen van de ziel een noodzaak. De ziel is nauw verbonden met iets zelfoverstijgends - sommigen zeggen niet te scheiden van of identiek aan een goddelijke basis of het wezen van het Universum.

Het begrip ziel verwijst naar de mystieke dimensie van de men­selijke beleving. Mystiek is als het ware het proces waardoor er een verbondenheid wordt ervaren met het grote geheel: de mens neemt deel aan de goddelijke natuur. Het gaat hier om een proces dat het logisch rationele overstijgt, vergelijkbaar met hoe we bijvoorbeeld moeilijk kunnen uitleggen waarom een gedicht of een schilderij ons raakt. Mystiek gaat over een transformatie van een beperkte ik-werkelijkheid naar de volheid van de bron van leven.

Heel-ing

De meerwaarde van het begrip ziel ten opzichte van bijvoor­beeld het begrip persoon, is dat het begrip 'ziel' zowel persoons­gebonden als persoonoverstijgend is. Het begrip ziel houdt niet op bij de grenzen van de persoon; het overstijgt de persoon en met deze transcendentie van de persoon opent het gebied van de spirituali­teit. Bij spiritualiteit gaat het om het overstijgen van het beperkte ik.

Om jezelf te ervaren als een deel van het geheel is heel-ing nood­zakelijk. Vaak begint de ervaring van heling in het contact met anderen, waardoor je je helemaal gezien, erkend en geaccepteerd voelt in alle wezenlijke aspecten van jezelf. In de psychotherapie verpersoonlijkt de helende aanwezigheid zich aanvankelijk in de therapeut, de ervaring van verbondenheid met een groter geheel maakt dat de therapie vervangen kan worden door het leven.

Een helder innerlijk weten

De ziel is rechtstreeks te ervaren als een soort lichamelijk gevoelde vibratie, die gepaard gaat met geraakt zijn, verwondering, ontroe­ring, vreugde, dankbaarheid, ontzag, diepte, verbondenheid. Ieder­een kan de eigen goddelijke vonk en de basis die er de bron van is herkennen en testen uitgaande van de eigen ervaring. Er is vaak aandacht en oefening nodig om het bewustzijn op het juiste peil te brengen. Stilte en een rustige geest helpen om ontvankelijk te zijn voor het transcendente, maar het kan iemand ook overvallen op elk moment in welke omstandigheden ook. Het is een kwestie van opmerkzaam zijn om de ervaring waar te nemen. Boeddhisten noe­men het waakzaamheid om de volheid van het Nu - het moment waarin de bezieling huist - niet te missen.

Het gaat hier om een rechtstreeks kennen, een helder innerlijk weten, geen intellectuele theorie. Kennis van het hart, het intuïtieve weten dat het verstand te boven gaat. Vergeleken met dit directe besef zijn boekenwijsheid en theoretische kennis armzalige substituten, zoals een tekst over voortplanting oneindig ver afstaat van de omhelzing van een minnaar.

Het komt er op aan de waakzaamheid voor wat zich in het Nu aandient te bevorderen.

Die zelfoverstijgende ervaring is geen zweverige toestand, het is een beleving die bijzonder geankerd is in het aardse bestaan en het lichamelijk gevoelde.

Sacrale ervaringen

Aandacht voor wat in het huidige moment aanwezig is, verhoogt de gevoeligheid voor sacrale ervaringen en bevordert zodoende spi­ritualiteit. Elk moment van het bestaan kan heilig worden door aandacht te geven aan de ziel. Momenten van bezieling zijn bij­voorbeeld te vinden in hartverwarmende ontmoetingen, genieten van natuur en kunst, activiteiten waarin de persoon helemaal kan opgaan, rustig genieten, voeling met de eigen innerlijke wijs­heid - alles wat het leven verrijkt en verdiept. Ook problemen, nare dingen en een crisis kunnen sacrale ervaringen worden wanneer ze de verbinding met de ziel herstellen. Ze hebben om te beginnen al de kracht om oppervlakkige leegte en onverschilligheid te door­breken. Ze houden vaak een oproep in om zich te bezinnen over de levenswandel en nieuwe wegen in te slaan. Levensbedreigende omstandigheden kunnen soms ook (opnieuw) het beste in mensen naar boven halen en de aandacht vestigen op wat wezenlijk is.

Sacrale ervaringen - van lage tot hoge intensiteit - hebben een ver­sterkend effect op mensen. Er is kracht uit te putten om moeilijkheden in het bestaan te doorstaan of te overwinnen. Mensen voelen hierbij verwondering, inspiratie, creativiteit, zuivering, dankbaar­heid ... ondanks pijn, ontbering, ongemakken.

Door het contact met het sacrale is spirituele groei mogelijk.

Ontplooiing van de spi­rituele aard is een verwezenlijking die tot intense voldoening leidt in het menselijke bestaan, dat vol moeilijkheden zit waar we vaak geen greep op hebben. De ziel is als de onverwoestbare kracht die zich onder een berg van moeilijkheden een weg kan banen naar het licht, en het banale kan transformeren tot iets heiligs. Het slechte en het lelijke worden daarbij niet ontkend, maar ze zetten een pro­ces van ontwaking en loutering in gang waardoor het goede en het essentiële scherper oplichten.

Spiritualiteit

De variaties van de manieren waarop mensen het diepste Zelf benaderen, kunnen leiden tot een varieteit van godsbeelden, die vervolgens kunnen resulteren in verschillende religies. Religieuze tradities zijn juist ontstaan omdat de stichters van die religies de ziel of het diepste Zelf ervaren en uitgedrukt hebben op hun unieke individuele wijze.

Religie en spiritualiteit vallen niet per se samen.

Religieus zijn suggereert het behoren tot een religieuze traditie die men ook praktiseert. Spiritueel zijn suggereert een persoonlijke betrokken­heid bij een proces van innerlijke ontwikkeling dat al ons doen en laten bepaalt. Religie is natuurlijk één van de manieren waarop veel mensen spiritueel zijn. Vaak zullen het religieuze en het spiritu­ele samenvallen wanneer authentiek geloof iemands spiritualiteit vormgeeft.

Niettemin is niet ieder religieus mens ook spiritueel
en is niet ieder spiritueel mens religieus.

Spiritualiteit is een manier van leven die elk moment van het bestaan insluit en beïnvloedt. Het is tegelijk een open houding, een neiging tot leven in de diepte en de zoektocht naar de ultieme zin, richting en her­komst van het bestaan.

Religieuze tradities bieden spirituele toepassingen om de mens te helpen bij zijn spirituele bewustwording. We bevinden ons momen­teel in een nieuwe fase van religieus bewustzijn en een nieuwe wijze van het begrijpen van de ervaring van het sacrale. Daarbij wordt de inspiratie steeds minder doorgegeven via kerkelijke tra­dities, maar wint de psychologische invalshoek steeds meer terrein.