Winter zonnewende

Vandaag is het 21 december, de kortste dag. Na vandaag gaan de dagen weer lengen, een mooi vooruitzicht. Wat deze dag bijzonder maakt is dat het de dag is van de winterzonnewende, althans in het noordelijk halfrond. Het begin van de astronomische winter. Dit betekent dat de zon haar laagste stand bereikt. Om 12.00 uur precies staat de zon loodrecht op de Steenbokskeerkring, de naam is afgeleid van het sterrenbeeld Steenbok, dat ook na vandaag begint. In veel culturen op het noordelijk halfrond is de winterzonnewende aanleiding om feest te vieren, ook wel midwinterfeest genoemd. Door het ontsteken van veel licht van vuur en kaarsen wordt gevierd dat dit de dag is waarop het licht uit de duisternis herrijst. De natuur heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in het leven van mensen. De mens was immers afhankelijk van de natuur. Maar doordat wij steeds verder afraken van de natuur raken wij ook de herkomst van tradities kwijt.

Doordat volken door de eeuwen heen over de wereld uitzwierven zijn verschillende tradities, religies, verhalen, mythen, sagen en overleveringen bijeengekomen. Met kerst, dat uitbundig met lichtjes wordt aangekleed, vieren wij christenen de geboorte van het Christuskind, de brenger van het licht. Het Christendom is naar het noorden gebracht en kwam zo in aanraking met het feest van de winterzonnewende, de komst van het licht. Niet verwonderlijk dus dat wij de komst van het Christuskind vieren rond 21 december.

De twaalf midwinternachten rond 21 december – de winterzonnewende – zijn van oudsher een tijd om los te laten, te zuiveren en te regenereren. Een verzameling van verschillende midwinter rituelen om het oude jaar af te sluiten en het nieuwe jaar te verwelkomen. Waar je in de zomer op 21 juni de langste dag van het jaar kunt vieren, is de kortste dag van het jaar op 21 december ook bijzonder om bij stil te staan. Het is de langste nacht; de zon bereikt zijn laagste stand. De winterzonnewende. Na deze nacht zullen de dagen langzaam weer lengen. Meer licht betekende vroeger meer zon en warmte, langere groeitijd voor gewassen, dus dat werd gevierd. In twaalf dagen; zes dagen vóór en zes dagen na de wende. Elke nacht staat voor een maand in het nieuwe jaar. Het Germaanse Joelfeest was van oudsher een feest van lekker eten, versieringen en vredesvuren.

De poort naar een nieuwe tijd

Joel, of Jule of Yule betekent 'spreuk' of 'bezwering'. De twaalf midwinternachten van 20 tot en met 31 december zouden betoverd zijn – het is 'niemandstijd', een overgang naar een nieuwe dimensie; een ideale periode om ballast van het afgelopen jaar los te laten en intenties te zetten voor het nieuwe jaar.

In het donker van Midwinter is vuur belangrijk. Het geeft licht en warmte en staat symbool voor het terugkerende licht. Traditioneel werd op de dag voor de Joeldagen een groot blok hout gezaagd, ceremonieel naar binnen gedragen en aangestoken met een stukje van het blok van vorig jaar – dat werd bewaard omdat het de familie zou beschermen tegen kwade invloeden. Het blok bleef twaalf dagen branden, zodat de transformerende kracht van het vuur getuige kon zijn van de hele periode. Dit ritueel kan ook gedaan worden met een kaars.

Winterzonnewende. Midwinter, Joel (Yule) of wintersolstitium zijn allen benamingen voor het begin van de winter. Midwinter valt op de kortste dag, wanneer de nacht op zijn langst is. Meestal op 21 december (i.v.m. schrikkeljaren soms op 22 december). Na Midwinter zullen de nachten weer korter gaan worden en de dagen langer. De winter is bij uitstek het seizoen dat volkeren gebruikten en gebruiken om de relatie met hun goden te verfrissen in de vorm van herdenkingen en vieringen. Veel feesten uit de christelijke tradities hebben dan ook wortels met (seizoens)vieringen van het heidendom. De namen Joel en Midwinter zijn door de eeuwen heen de gebruikelijke aanduidingen geweest voor het feest van de kortste dag. 
De naam Midwinter doet vermoeden dat Midwinter in het midden van de winter valt. Dit is echter niet zo, want Midwinter is het begin van de winter. De naam Midwinter drukt dan ook meer het gevoel uit dat de winter op de helft is. Dit gevoel ontstaat doordat de dagen na Midwinter weer gaan lengen. Hetzelfde geldt voor Midzomer, waarna de dagen weer korter worden. Midwinter wordt ook wel het wintersolstitium genoemd. Solstitium is het Latijnse woord voor zonnestilstand. De naam wintersolstitium wordt echter zelden tot nooit gebruikt om het hele feest mee aan te duiden. Het gehele feest wordt meestal Midwinter, maar ook wel Joel of Yule (in Engeland), genoemd. Rond het wintersolstitium vierden veel volkeren een groot feest dat meestal meerdere dagen duurde. Het Germaanse feest (Joel) duurt twaalf dagen, en wordt in de dagen na het solstitium gevierd. Ook de Romeinen kenden een twaalf of dertien daags Midwinterfeest, dat voor en na het wintersolstitium werd gevierd.

Vaak wordt er tijdens het vieren van de jaarfeesten gebruik gemaakt van de strijd tussen de zomer en de winter. De eikkoning en de hulstkoning worden veel met elkaar geconfronteerd. De eikkoning heerst van Midwinter tot Midzomer, en de hulstkoning van Midzomer tot Midwinter. Daar waar de eikkoning de groeikracht van de natuur is, symboliseert de hulstkoning de afbrekende kracht van de natuur.



Een verhaal uit de Keltische mythologie vertelt over de Eikkoning en de Hulstkoning, twee tweelingbroers die elk jaar met midzomer en midwinter met elkaar vechten om te bepalen wie de overhand heeft.

De Kelten kenden maar twee seizoenen: de zomer en de winter, de lichte periode en de donkere periode van het jaar. Beide koningen staan elk voor één van deze periode. Ze zijn allebei een aspect van de cyclus van de natuur, de cyclus van licht en donker. Die cyclus van licht en donker hield voor de Kelten geen waardeoordeel in: de tegenstelling tussen licht en donker was dus geen tegenstelling tussen goed en kwaad.

Beide broers vechten op midwinter en midzomer een epische strijd om de kroon van het jaar te veroveren en de gunst van moeder aarde. Ze zijn elk haar zoon, haar partner en haar geliefde in hun deel van het jaar. Ze slapen allebei met haar, sterven in haar armen en worden uit haar schoot hergeboren om de altijd voortdurende cyclus voort te zetten.

De Eikkoning wint de strijd met midwinter en is dominant in de lichte periode van het jaar, van midwinter tot midzomer. Hij symboliseert het licht, groei en aanwas.

De Hulstkoning wint de strijd met midzomer en is baas in de periode van afnemend licht, van midzomer tot midwinter. Hij staat voor duisternis, verval en verwoesting, maar ook voor innerlijke wijsheid en mysterie. Hij wordt dikwijls gezien als Hades, de god van de onderwereld, die Persephone ontvoerde en zo mee verantwoordelijk was voor de komst van de winter.

Het wordt gezegd dat de lichtjes die nu nog centraal staan in het kerstfeest, werden gebrand om de zon weer 'aan te moedigen' na diens stilstand. Een ander traditioneel gebruik is het verbranden van een joelblok. Een, vaak met wijn, olie en/of wijwater besprenkelt, houtblok werd verbrand. De as en resten werden als erg krachtig gezien. De dagen rond Midwinter staan bekend als dagen waarop men samen is met familie en vrienden en waarop cadeaus worden gegeven. Nog een kenmerk is de kerstboom, ook bekend als de joelboom.

Joelfeest

De Germanen vierden het Joelfeest. Dat is een feest dat gevierd wordt omdat de dagen na 21 december weer langer gaan worden. 21 december is ook de belangrijkste dag. Maar het hele feest duurde wel 12 dagen. Het wordt ook wel Midwinterfeest of Zonnewendefeest genoemd. Toen de Kerk de ‘heidenen’ wilde bekeren tot het christendom waren ze wel zo slim om niet meteen al de heidense feesten af te schaffen. Omdat toch niet precies duidelijk was op welke dag Jezus precies geboren was, hebben ze het geboortefeest van Jezus (Kerst(mis)) gewoon middenin die feestperiode van het Joelfeest geplaatst. Zo nam het Kerstfeest langzamerhand het Joelfeest over. Tijdens het Joelfeest werden er ook vuren ontstoken. De Nieuwjaarsvuren op 1 januari zijn hier nog een overblijfsel van.

Een groene boom

De Germanen hadden tijdens het Joelfeest ook al een groene boom of takken daarvan in hun huis of op het erf staan, waarschijnlijk een spar. Groen was het teken van leven. Alle andere bomen waren kaal en 'dood'. In die groene boom werden vruchten (appels) gehangen en versieringen van stro. Dit alles om de goden gunstig te stemmen. Omdat deze groene boom dus eigenlijk 'heidens' was, duurde het lang voordat de kerstboom in de kerk en uiteindelijk ook in huis gehaald werd. Nu is hij niet meer weg te denken.


Bron: Diverse bronnen van internet