Een man die alleen reist

kan vandaag al gaan;

maar hij die reist met een ander,

moet wachten tot die ander klaar is.

Henry David Thoreau

1817-1862

Three chairs in my house

I have three chairs in my house:

One for solitude,

Two for friendship,

And three for society.

Henry David Thoreau

The law will never make men free,

it is men who have got to make

the law free.

Henry David Thoreau

In zijn achtentwintigste levensjaar betrok de Amerikaanse schrijver Henri David Thoreau (1817-1862) een hutje aan de Waldenvijver vlakbij zijn dorp Concord, Massachusetts.



'We verbeuzelen ons leven met kleinigheden,' vond Thoreau, 'we vechten als pygmeeën met kraanvogels.' In wat een van de beroemdste passages van Walden, or Life in the Woods (1854) is geworden, lichtte Thoreau zelf zijn beweegredenen als volgt toe: 'Ik ging de bossen in omdat ik bewust wilde leven, om me alleen met het wezenlijke bezig te houden en te onderzoeken of ik niet kon leren wat het leven me moest leren, zodat ik niet op mijn sterfbed zou moeten ontdekken dat ik niet geleefd had. (...) Ik wilde het leven diep doorleven en alle merg eruit zuigen, om zo dapper en Spartaans te leven dat ik alles wat niet het leven was kon verdrijven(...).'

Thoreau zag zijn retraite dus als een experiment, als een oefening in authentiek leven. Dit experiment vergde dat hij zich losmaakte van het suffe, routineuze, miezerige bestaan dat de meeste mensen leiden, wroetend als mieren en met elkaar wedijverend om - om wat? Om geld en aanzien, om status, prestige, macht.

Thoreaus vertrek was ook een vorm van protest tegen de verdwazing en de vervreemding die hij allerwegen zag toeslaan, een degeneratieproces dat volgens de schrijver geheel op conto van industrialisering en commercialisering moest worden geschreven.
De begindatum van zijn heremietentijd was niet zonder betekenis: 4 juli is Independence Day in Amerika, en onafhankelijkheid is nu net datgene waar zijn hele Waldenexperiment om draaide. Die drang naar onafhankelijkheid gold in de eerste plaats Thoreau zelf, een afstandelijk en weerbarstig man die het bij voorkeur oneens was met wat anderen zeiden en deden. Als kind al droomde hij ervan om op een dag alleen in een hutje aan het Waldenmeer te wonen.

'Ik vind het heilzaam het grootste deel van de tijd alleen te zijn', heet het in Walden. 'Wij zijn meestal eenzamer wanneer we ons tussen de mensen begeven dan wanneer we in onze kamer blijven.' En voor wie het nog niet zou hebben begrepen: 'Ik heb heel veel gezelschap in mijn huis, vooral 's morgens, wanneer er geen bezoek komt.'


Cove on Walden Pond

Thoreau bepleit dan ook dat de mens een stap terug moet doen naar de natuur, naar de soberheid en ascese, want "de mensen zijn de werktuigen van hun werktuigen geworden" die het beste deel van hun leven besteden "aan het verdienen van geld om tijdens het minst waardevolle deel ervan een twijfelachtige vrijheid te genieten". Hij zet zelf de eerste stap met zijn verblijf aan de Walden Pond.
Thoreau geeft ons gedetailleerde beschrijvingen van zijn handelingen en kostenplaatjes in de twee jaar van dit verblijf, alles is tot op de gram en de cent geadministreerd. Zorgvuldig beschrijft hij hoe hij met vallen en opstaan de juiste wijze vond om zijn groenten te verbouwen en met de natuur samen te leven.

Esoterie

Uiteindelijk is Walden echter het boek van een zoekend mens, vol met esoterische one-liners van de soort 'Alleen dat is goed wat is gedacht, gezegd of gedaan bij een zeldzame samenloop van omstandigheden'. Wat hij er precies mee bedoelt is vaak niet duidelijk. Wie het laatste hoofdstuk leest, ziet echter pas de serieuze gedragenheid waarmee Thoreau Walden uiteindelijk bedoeld heeft:

Hoe armetierig je leven ook is, bied het het hoofd en leef het; ga het niet uit de weg en verwens het niet. Het is niet zo slecht als jijzelf bent. Het lijkt het armst als je het rijkst bent. Wie altijd ontevreden is zal, zelfs ontevreden zijn in het paradijs. Heb je leven lief, armzalig als het is.

In het slothoofdstuk vindt Thoreau zijn visionaire elan terug. Na de bijtende maatschappijkritiek in de eerste hoofdstukken en de lange meditatie over en in de natuur, richt hij zich opnieuw tot zijn geestelijk verarmde tijdgenoten en roept hen op om het grootse in zichzelf te cultiveren: 'Wees een Columbus naar hele nieuwe continenten en werelden binnenin jezelf, en open nieuwe kanalen, niet voor de handel, maar voor het denken. Ieder mens is de heer van een rijk waarbij vergeleken het aardse keizerrijk van de tsaar maar een dwergstaatje is.'

Thoreaus slotbeschouwingen zijn opvallend etherisch. Walden begint als een harde afwijzing van het concrete, afstompende leven in Concord anno 1845, maar het eindigt in de nevelen van een tamelijk abstracte zelfzorg.

'Hoe armetierig je leven ook is,' troost Thoreau zijn jakkerende medemens, 'bied het het hoofd en leef het; ga het niet uit de weg en verwens het niet. Wie altijd ontevreden is, zal zelfs ontevreden zijn in het paradijs.'